TEXTOS
SOBRE
HISTORIA
DE ROMA |
|
Volver
a
Anversos
y
Reversos |
|
|
|1|2|3|4|5|6|
|
|
|
HASTA LA
EXPULSIÓN DE LOS REYES |
|
|
Evandro, primer rey del Lacio
Evander, dimissa provincia sua exilio, non sponte,
compulsus venit ad Italiam, et pulsis Aboriginibus tenuit loca, in
quibus nunc Roma est, et modicum oppidum fundavit in monte Palatino,
sicut ait Varro. Nonne Arcades exules confugerunt in Palatinum, duce
Evandro? Hic autem mons Palatinus est dictus, secundum Varronem, a filia
Evandri Pallantia ab Hercule vitiata et postea illic sepulta. |
Servius, ad Verg. Aen. VIII 51 |
|
|
Jano concede su hospitalidad a Saturno
Igitur Iano regnante apud indigenas rudes incultosque
Saturnus regno profugus, cum in Italiam devenisset, benigne exceptus
hospitio est ibique haud procul a Ianiculo arcem suo nominis Saturniam
constituit. |
Inc. auct. Origo gentis Romanae III |
|
|
Saturno y Jano, dioses civilizadores
Isque primus agriculturam edocuit ferosque homines et
rapto vivere assuetos ad compositam vitam eduxit (...) Ommissoque Iano,
qui nihil aliud quam ritum colendorum deorum religionesque intulerat, se
Saturno maluit annectere, qui vitam moresque feris etiam tum mentibus
insinuans ad communem utilitatem, ut supra diximus, disciplinam colendi
ruris edocuit. |
Inc. auct. Origo gentis Romanae III |
|
|
Jano introduce el uso de la moneda
Is tum etiam usum signandi aeris ac monetae in formam
incutiendae ostendisse traditur, in quam ab una parte caput eius
imprimeretur, altera navis, qua vectus illo erat. Unde hodieque aleatores
posito nummo opertoque optionem collusoribus ponunt enuntiandi, quid
putent subesse, caput aut navem: quod nunc vulgo corumpentes naviam dicunt.
Aedes quoque sub clivo Capitolino, in qua pecuniam conditam habebat,
aerarium Saturni hodieque dicitur (...) Quo regnante Troianos refert in Italiam devnisse.
|
Inc. auct. Origo gentis Romanae III |
|
|
Llegada de Eneas al Lacio
Aeneas autem post excidium Troiae in eadem Italiam veniens
ab uxoris nomine Lavinium condidit. Ascanius vero relicto Laviniae
novercae suae regno, Albam Longam aedificavit. Alba autem vocata propter
colorem sui; Longa quia longum oppidum est iuxta prolixitatem collis in
quo sita est. Ex hac etiam urbe reges Albanorum appellare coeperunt. |
Isidoro, Etym., XV 1, 52-55 |
|
|
Lavinio y Alba
Oppidum
quod primum conditum in Latio stirpis Romanae, Lavinium: nam ibi dii
Penates nostri. Hoc a Latini filia, quae coniuncta Aeneae, Lavinia,
appellatum. Hinc post triginta annos oppidum alterum conditur, Alba; id
ab sue alba nominatum. Haec e navi Aeneae cum fugisset Lavinium,
triginta parit porcos; ex hoc prodigio post Lavinium conditum annis
triginta haec urbs facta, propter colorem suis et loci naturam Alba
Longa dicta. Hinc mater Romuli Rhea, ex hac Romulus, hinc Roma.
|
Varrón, De lingua latina V 32 |
|
|
Amulio usurpa el trono de Alba
Proca,
rex Albanorum, duos filios, Numitorem et Amulium habuit. Numitori, qui
natu maior erat, regnum reliquit; sed Amulius, pulso fratre, regnavit,
et ut eum sobole privaret, Rheam Sylviam eius filiam Vestae sacerdotem
fecit, quae tamen Romulum et Remum uno partu edidit. Quo cognito,
Amulius ipsam in vincula coniecit, parvulos alveo impositos abiecit in
Tiberim, qui tunc forte super ripas erat effusus; sed, relabente
flumine, eos aqua in sicco reliquit. |
Lhomond, De viris illustribus I |
|
|
Salvamento de Rómulo y Remo
Tenet fama, cum
fluitantem alveum quo expositi erant pueri tenuis in sicco aqua
destituisset, lupam sitientem ex montibus qui circa sunt ad puerilem
vagitum cursum flexisse; eam summissas infantibus adeo mitem praebuisse
mammas ut lingua lambentem pueros magister regii pecoris invenerit —Faustulo
fuisse nomen ferunt—. Ab eo ad stabula Larentiae uxori educandos datos. |
Livio, I 4 |
|
|
Fecha de la fundación mítica de Roma
Romanum
imperium, quo neque ab exordio ullum fere minus neque incrementis toto
orbe amplius humana potest memoria recordari, a Romulo exordium habet, qui
Reae Silviae, Vestalis virginis, filius et, quantum putatus est, Martis
cum Remo fratre uno partu editus est. Is cum inter pastores
latrocinaretur, decem et octo annos natus urbem exiguam in Palatino monte
constituit XI Kal. Maias, Olympiadis sextae anno tertio, post Troiae
excidium, ut qui plurimum minimumque tradunt, anno trecentesimo nonagesimo
quarto.
|
Eutropio, I 1 |
|
|
Cronología griega de la fundación de Roma
Sexta
olympiade post duo et viginti annos quam prima constituta fuerat,
Romulus, Martis filius, ultus iniurias avi, Romam urbem Parilibus in
Palatio condidit. A quo tempore ad vos consules anni sunt septingenti
octoginta unus; idactum post Troiam captam annis quadringentis triginta
septem.
Id
gessit Romulus adiutus legionibus Latini avi sui: libenter enim iis, qui
ita prodiderunt, accesserim, cum aliter firmare urbem novam tam
vicinisVeientibus aliisque Etruscis ac Sabinis cum imbelli et pastorali
manu vix potuerit, quamquam eam asylo facto inter duos lucos auxit. Hic
centum homines electos appellatosque patres instar habuit consilii
publici. Hanc originem nomen patriciorum habet. |
V. Patérculo, Historia Romana I 8 |
|
|
Varrón, autoridad reconocida
Vt affirmat Varro auctor diligentissimus, Romam condidit
Romulus Marte genitus et Rhea Silvia (...) Romulus (...) auspicato
fundamenta murorum iecit, duodeviginti natus annos undecimo kalendas Maias
hora post secunda ante tertiam plenam: sicut Lucius Tarutius prodidit
mathematicorum nobilissimus Iove in Piscibus, Saturno, Venere, Marte,
Mercurio in Scorpione, Sole in Tauro, Luna in Libra constitutis. |
Solino, I 18: |
|
|
Ritual de fundación de una ciudad romana
Oppida
condebant in Latio Etrusco ritu multi, id est iunctis bobus, tauro et
vacca interiore, aratro circumagebant sulcum (hoc faciebant religionis
causa die auspicato), ut fossa et muro essent muniti. Terram unde
exculpserant, fossam vocabant et introrsum iactam murum. Post ea qui
fiebat orbis, urbis principium; qui quod erat post murum, postmoerium
dictum, eo usque auspicia urbana finiuntur.
Cippi
pomeri stant et circum Ariciam et circum Romam. Quare et oppida quae prius
erant circumducta aratro ab orbe et urvo urbes; et, ideo coloniae nostrae
omnes in litteris antiquis scribuntur urbes, quod item conditae ut Roma;
et ideo coloniae et urbes conduntur, quod intra pomerium ponuntur.
|
Varrón, De lingua latina V 32 |
|
|
Reinado de Rómulo
Condita
civitate, quam ex nomine suo Romam vocavit, haec fere egit. Multitudinem
finitimorum in civitatem recepit, centum ex senioribus legit, quorum
consilio omnia ageret, quos senatores nominavit propter senectutem. Tum,
cum uxores ipse et populus suus non haberent, invitavit ad spectaculum
ludorum vicinas urbi Romae nationes atque earum virgines rapuit.
Commotis
bellis propter raptarum iniuriam Caeninenses vicit, Antemnates,
Crustuminos, Sabinos, Fidenates, Veientes. Haec omnia oppida urbem
cingunt. Et cum orta subito tempestate non comparuisset, anno regni
tricesimo septimo ad deos transisse creditus est et consecratus. Deinde
Romae per quinos dies senatores imperaverunt et his regnantibus annus unus
completus est.
|
Eutropio, I 2 |
|
|
El rapto de las Sabinas
Ubi
spectaculi tempus venit deditaeque eo mentes cum oculis erant, tum ex
composito orta vis signoque dato iuventus Romana ad rapiendas virgines
discurrit. Magna pars forte in quem quaeque inciderat raptae: quasdam
forma excellentes, primoribus patrum destinatas, ex plebe homines quibus
datum negotium erat domos deferebant. Unam longe ante alias specie ac
pulchritudine insignem a globo Thalassi cuiusdam raptam ferunt multisque
sciscitantibus cuinam eam ferrent, identidem ne quis violaret Thalassio
ferri clamitatum; inde nuptialem hanc vocem factam. |
T. Livio, I 9 |
|
|
La vestal Tarpeya
Tarpeium nemus et Tarpeiae turpe sepulcrum
fabor
et antiqui limina capta Iovis.
lucus
erat felix hederoso conditus antro,
multaque
nativis obstrepit arbor aquis,
Silvani
ramosa domus, quo dulcis ab aestu
fistula
poturas ire iubebat ovis.
hunc
Tatius fontem vallo praecingit acerno,
fidaque
suggesta castra coronat humo.
quid
tum Roma fuit, tubicen vicina Curetis
cum quateret lento murmure saxa Iovis?
atque
ubi nunc terris dicuntur iura subactis,
stabant
Romano pila Sabina Foro.
murus
erant montes: ubi nunc est curia saepta,
bellicus
ex illo fonte bibebat equus.
hinc Tarpeia deae fontem libavit: at illi
urgebat medium fictilis urna caput.
et satis una malae potuit mors esse puellae,
quae voluit flammas fallere, Vesta, tuas?
vidit harenosis Tatium proludere campis
pictaque
per flavas arma levare iubas:
obstipuit
regis facie et regalibus armis,
interque
oblitas excidit urna manus.
saepe
illa immeritae causata est omina lunae,
et sibi tingendas dixit in amne comas:
saepe
tulit blandis argentea lilia Nymphis,
Romula
ne faciem laederet hasta Tati.
dumque
subit primo Capitolia nubila fumo,
rettulit hirsutis bracchia secta rubis,
et
sua Tarpeia residens ita flevit ab arce
vulnera,
vicino non patienda Iovi:
"ignes
castrorum et Tatiae praetoria turmae
et
formosa oculis arma Sabina meis,
utinam
ad vestros sedeam captiva Penatis,
dum
captiva mei conspicer ora Tati!
|
Propercio, Elegías IV
1-34 |
|
|
La roca Tarpeya
Ubi
nunc est Roma, Septimontium nominatum ab tot montibus quos postea urbs
muris comprehendit; e quis Capitolinum dictum, quod hic, cum fundamenta
foderentur aedis Iovis, caput humanum dicitur inventum. Hic mons ante
Tarpeius dictus a virgine Vestale Tarpeia, quae ibi ab Sabinis necata
armis et sepulta: cuius nominis monimentum relictum, quod etiam nunc
eius rupes Tarpeium appellatur saxum.
|
Varrón, De lingua latina V 7 |
|
|
Reinado de Numa Pompilio
Postea
Numa Pompilius rex creatus est, qui bellum quidem nullum gessit, sed non
minus civitati quam Romulus profuit. Nam et leges Romanis moresque
constituit, qui consuetudine proeliorum iam latrones ac semibarbari
putabantur, et annum descripsit in decem menses prius sine aliqua
supputatione confusum, et infinita Romae sacra ac templa constituit.
Morbo decessit quadragesimo et tertio imperii anno. |
Eutropio, I 3 |
|
|
Reinado de Tulo Hostilio
Huic
successit Tullus Hostilius. Hic bella reparavit, Albanos vicit, qui ab
urbe Roma duodecimo miliario sunt, Veientes et Fidenates, quorum alii
sexto miliario absunt ab urbe Roma, alii octavo decimo, bello superavit,
urbem ampliavit, adiecto Caelio monte. Cum triginta et duos annos
regnasset, fulmine ictus cum domo sua arsit.
|
Eutropio, I 3 |
|
|
Los Horacios y los Curiacios
Excipit Pompilium Numam Tullus
Hostilius, cui in honorem virtutis regnum ultro datum. Hic omnem militarem
disciplinam artemque bellandi condidit. Itaque mirum in modum exercita
iuventute provocare ausus Albanos, gravem et diu principem populum. Sed
cum pari robore frequentibus proeliis utrique comminuerentur, misso in
compendium bello, Horatiis Curiatiisque, trigeminis hinc atque inde
fratribus, utriusque populi fata permissa sunt. Anceps et pulchra
contentio exituque ipso mirabilis. Tribus quippe illinc volneratis, hinc
duobus occisis, qui supererat Horatius addito ad virtutem dolo, ut
distraheret hostem, simulat fugam singulosque, prout sequi poterant,
adortus exsuperat. |
Floro I 3 |
|
|
Reinado de Anco Marcio
Post
hunc Ancus Marcius, Numae ex filia nepos, suscepit imperium. Contra
Latinos dimicavit, Aventinum montem civitati adiecit et Ianiculum, apud
ostium Tiberis civitatem supra mare sexto decimo miliario ab urbe Roma
condidit. Vicesimo et quarto anno imperii morbo periit.
|
Eutropio, I 5 |
|
|
Reinado de Tarquinio Prisco
Deinde
regnum Priscus Tarquinius accepit. Hic numerum senatorum duplicavit,
circum Romae aedificavit, ludos Romanos instituit, qui ad nostram memoriam
permanent. Vicit idem etiam Sabinos et non parum agrorum sublatum isdem
urbis Romae territorio iunxit, primusque triumphans urbem intravit. Muros
fecit et cloacas, Capitolium inchoavit. Tricesimo octavo imperii anno per
Anci filios occisus est, regis eius, cui ipse successerat. |
Eutropio, I 6 |
|
|
Reinado de Servio Tulio
Post hunc Servius Tullius
suscepit imperium, genitus ex nobili femina, captiva tamen et ancilla. Hic
quoque Sabinos subegit, montes tres, Quirinalem, Viminalem, Esquilinum,
urbi adiunxit, fossas circum murum duxit. Primus omnium censum ordinavit,
qui adhuc per orbem terrarum incognitus erat. Sub eo Roma omnibus in
censum delatis habuit capita LXXXIII milia civium Romanorum cum his, qui
in agris erant. Occisus est scelere generi sui Tarquinii Superbi, filii
eius regis, cui ipse successerat, et filiae, quam Tarquinius habebat
uxorem. |
Eutropio, I 7 |
|
|
Servio organiza el ejército
Ex iis, qui centum milium aeris aut maiorem censum
haberent octoginta confecit centurias, quadragenas seniorum ac iuniorum;
prima classis omnes appellati; seniores ad urbis custodiam ut praesto
essent, iuvenes ut foris bella gererent. Arma his imperata galea, clipeum,
ocreae, lorica, omnia ex aere, haec ut tegumenta corporis essent; tela in
hostem hastaque et gladius. |
T. Livio, I 43 |
|
|
Reinado de Tarquinio el
Soberbio y fin de la monarquía
L.
Tarquinius Superbus, septimus atque ultimus regum, Volscos, quae gens ad
Campaniam euntibus non longe ab urbe est, vicit, Gabios civitatem et
Suessam Pometiam subegit, cum Tuscis pacem fecit et templum Iovis in
Capitolio aedificavit. Postea Ardeam oppugnans, in octavo decimo
miliario ab urbe Roma positam civitatem, imperium perdidit. Nam cum
filius eius, et ipse Tarquinius iunior, nobilissimam feminam Lucretiam
eandemque pudicissimam, Collatini uxorem, stuprasset eaque de iniuria
marito et patri et amicis questa fuisset, in omnium conspectu se
occidit. Propter quam causam Brutus, parens et ipse Tarquinii, populum
concitavit et Tarquinio ademit imperium.
|
Eutropio, I 8 |
|
|
Historia sobre los libros Sibilinos y sobre el
rey Tarquinio el Soberbio
I. In antiquis annalibus memoria super libris
Sibyllinis haec prodita est:
II. Anus hospita atque incognita ad Tarquinium Superbum regem adiit
novem libros ferens, quos esse dicebat divina oracula; eos velle
venundare.
III. Tarquinius pretium percontatus est. Mulier nimium atque inmensum
poposcit.
IV. Rex, quasi anus aetate desiperet, derisit.
V. Tum illa foculum coram cum igni apponit, tris libros ex novem deurit
et, ecquid reliquos sex eodem pretio emere vellet, regem interrogavit.
VI. Sed enim Tarquinius id multo risit magis dixitque anum iam procul
dubio delirare.
VII. Mulier ibidem statim tres alios libros exussit atque id ipsum denuo
placide rogat, ut tres reliquos eodem illo pretio emat.
VIII. Tarquinius ore iam serio atque attentiore animo fit, eam
constantiam confidentiamque non insuper habendam intellegit, libros tris
reliquos mercatur nihilo minore pretio, quam quod erat petitum pro
omnibus.
IX. Sed eam mulierem tunc a Tarquinio digressam postea nusquam loci
visam constitit.
X. Libri tres in sacrarium conditi "Sibyllini" appellati;
XI. Ad eos quasi ad oraculum quindecimviri adeunt, cum di immortales
publice consulendi sunt. |
A. Gelio, Noches Áticas II 19 |
|
|
|
|
|
|
TEXTOS
- NOMISMA 2000 - F. MANZANERO |