TEXTOS SOBRE
MITOLOGÍA |
|
Volver
a
Anversos
y
Reversos |
|
|
Acerca los dioses
Saturno
Saturnus origo deorum et totius posteritatis a paganis
designatur. Hunc Latini a satu appellatum ferunt, quasi ad ipsum satio
omnium pertineat rerum, vel a temporis longitudine, quod saturetur
annis. Unde et eum Graeci Cronos nomen habere dicunt, id est tempus,
quod filios suos fertur devorasse, hoc est annos, quos tempus
produxerit, in se revolvit, vel quod eo semina, unde oriuntur, iterum
redeunt.
Júpiter
Iovis fertur a iuvando dictus, et Iuppiter quasi iuvans
pater, hoc est, omnibus praestans. Hunc et privato titulo Iovem Optimum
dixerunt. Quem modo taurum fingunt propter Europae raptum; fuit enim in
navi cuius insigne erat taurus: modo Danaes per imbrem aureum appetisse
concubitum; ubi intellegitur pudicitiam mulieris ab auro fuisse
corruptam: modo in similitudine aquilae, propter quod puerum ad stuprum
rapuerit: modo serpentea, quia reptaverit, et cygnum, quia cantaverit.
Jano
Ianum dicunt quasi mundi vel caeli vel mensuum ianuam:
duas Iani facies faciunt, propter orientem et occidentem. Cum vero
faciunt eum quadrifrontem et Ianum geminum appellant, ad quattuor mundi
partes hoc referunt, vel ad quattuor elementa sive tempora.
Neptuno
Neptunum
aquas mundi praedicant; et dictus ab eis Neptunus, quasi nube tonans.
Vulcano
Vulcanum
volunt ignem; et dictus Vulcanus quasi volans candor, vel quasi
volicanus, quod per aerem volat. Ignis enim e nubibus nascitur. Unde
etiam Homerus dicit eum praecipitatum de acre in terras, quod omne
fulmen de acre cadit. ldcirco autem Vulcanus de femore lunonis fingitur
natus, quod fulmina de imo acre nascantur. Claudus
autem dicitur Vulcanus, quia per naturam numquam rectus est ignis.
Plutón
Pluton Graece, Latine Diespiter vel Ditis pater; quem
alii Orcum vocant, quasi receptorem mortium.
Líber
Liberum a liberamento appellatum volunt. Sed ideo
coronam viteam et cornu habet, quia cum grate et moderate vinum bibitur,
laetitiam praestat; cum ultra modum, excitat lites, id est quasi cornua
dat.
Mercurio
Mercurium
sermonem interpretantur. Nam ideo Mercurius quasi medius currens dicitur
appellatus, quod sermo currat inter homines medius. Ideo et mercibus
praeest, quia inter vendentes et ementes sermo fit medius. Qui ideo
fingitur habere pinnas, quia citius verba discurrunt. Vnde et velox et
errans inducitur: alas eius in capite et in pedibus significara volucrem
fieri per acra sermonem.
Nuntium
dictum, quoniam per sermonem omnia cogitata enuntiantur. Ideo autem
furti magistrum dicunt, quia sermo animos audientium fallit. Virgam
tenet, qua serpentes dividit, id est venena. Nam bellantes ac
dissidentes interpretum oratione sedantur; unde secundum Livium legati
pacis caduceatores dicuntur. Sicut
enim per fetiales bella indicebantur, ita pax per caduceatores fiebat.
Hermes autem Graece dicitur
Marte
Martem deum belli esse dicunt, et Martem appellatum
quia per viros pugnatur, ut sit Mars mas; licet et tria sint genera
consuetudinum, sicut Scytharum, ubi et feminae et viri in pugna eunt:
Amazonum, ubi solae feminae: Romanorum aliarumque gentium, ubi soli
mares.
Apolo
Apollinem quamvis divinatorem et medicum vellent, ipsum
tamen etiam Solem dixerunt, quasi solum. Ipsum Titan, quasi unum ex
Titanis, qui adversus Iovem non fecit.Ipsum Phoebum, quasi ephebum, hoc
est adolescentem. Unde
et sol puer pingitur, eo quod cottidie oriatur et nova luce nascatur.
Pythium quoque eundem Apollinem vocari aiunt a Pythone inmensae molis
serpente, cuius non magis venena quam magnitudo terrebat.Hunc Apollo
sagittarum ictibus sternens nominis quoque spolia reportavit, ut Pythius
vocaretur.
Diana
Dianam
quoque germanam eius similiter lunam et viarum praesidem aiunt. Et ideo
ambo sagittas habere finguntur, quod ipsa duo sidera de caelo radios
usque ad terras emittant. Dianam autem vocatam quasi Duanam, quod luna
et die et nocte appareat.
Ceres
Cererem,
id est terram, a creandis frugibus adserunt dictam, appellantes eam
nominibus plurimis. Dicunt etiam eam et Opem, quod opere melior fiat terra.
Proserpina
Proserpinam, quod ex ea proserpiant fruges (adserunt
dictam). Vestam, quod herbis vel variis vestita sit rebus, vel a vi sua
stando.
Cibeles
Eandem et Tellurem et Matrem magnam fingunt, turritam
cum tympano et gallo et strepitu cymbalorum. Matrem vocatam, quod
plurima pariat; magnam, quod cibum gignat; almam, quia universa animalia
fructibus suis alit. Est enim alimentorum nutrix terra. Quod simulacrum
eius cum clavi fingitur, quia tellus hieme clauditur, vere aperitur ut
fruges nascantur. Quod coronam, ostendit superpositas terrae civitates
quasi insignitas turribus constare.
Vesta
Eandem Vestam et ignem esse perhibent, quia terram
ignem habere non dubium est, ut ex Aetna Vulcanoque datur intellegi. Et
ideo virginem putant, quia ignis inviolabile sit elementum, nihilque
nasci possit ex eo, quippc qui omnia quae arripuerit absumat.
Juno
Iunonem dicunt quasi ianonem, id est ianuam, pro
purgatione feminarum, eo quod quasi portas matrum natorum pandat, et
nubentum maritis. Sed hoc philosophi. Poetae autem Iunonem Iovis
adserunt sororem et coniugem: ignem enim et acrem Iovem, aquam et terram
Iunonem interpretantur; quorum duorum permixtione universa gignuntur.
Minerva
Minerva
apud Graecos Athena dicitur, id est, femina. Apud
Latinos autem Minervam vocatam quasi deam et munus artium variarum. Hanc
enim inventricem multorum ingeniorum perhibent, et inde eam artem et
rationem interpretantur, quia sine ratione nihil potest contineri. Quae ratio, quia ex solo animo
nascitur, animumque putant esse in capite et cerebro, ideo eam dicunt de
capite Iovis esse natam, quia sensus sapientis, qui invenit omnia, in
capite est. ln cuius pectore ideo caput Gorgonis fingitur.
|
Isidoro, Etimologías VIII 11) |
|
|
El Caos
Ante mare et terras et quod tegit omnia
caelum
unus erat toto naturae vultus in orbe,
quem dixere chaos: rudis indigestaque moles
nec quicquam nisi pondus iners congestaque eodem
non bene iunctarum discordia semina rerum. |
Ovidio, Metamorfosis
I 5-9 |
|
|
El templo de Jano
Quibus cum inter bella
adsuescere videret non posse (...), mitigandum
ferocem populum armorum desuetudine ratus, Ianum ad infimum Argiletum indicem
pacis bellique fecit, apertus ut in armis esse civitatem, clausus pacatos circa
omnes populos significaret. Bis deinde post Numae regnum clausus fuit, semel T.
Manlio consule post Punicum primum perfectum bellum, iterum, quod nostrae aetati
di dederunt ut videremus, post bellum Actiacum ab imperatore Caesare Augusto
pace terra marique parta. |
T. Livio, I 19 |
|
|
Venus engaña a Vulcano
Vulcanus cum resciit Venerem cum Marte clam concumbere
et se virtuti eius obsistere non posse, catenam ex adamante fecit et
circum lectum posuit, ut Martem astutia deciperet. Ille cum ad constitutum
venisset, concidit cum Venere in plagas adeo, ut se exsolvere non posset.
Id Sol cum Vulcano nuntiavisset, ille eos nudos cubantes vidit; deos omnis
convocavit; qui ut viderunt, riserunt. Ex eo Martem, id ne faceret, pudor
terruit. Ex eo conceptu nata est Harmonia, cui Minerva et Vulcanus vestem
sceleribus tinctam muneri dederunt, ob quam rem progenies eorum scelerata
exstitit. Soli autem Venus ob indicium ad progeniem eius semper fuit
inimica. |
Higino, Fábulas |
|
|
Euristeo encarga a Hércules los doce trabajos
Infans
cum esset, dracones duos duabus manibus necavit, quos Iuno miserat, unde
primigenius est dictus. Leonem Nemaeum, quem Luna nutrierat in antro
amphistomo atrotum, necavit, cuius pellem pro tegumento habuit. Hydram
Lernaeam Typhonis filiam cum capitibus novem ad fontem Lernaeum
interfecit. Haec tantam vim veneni habuit, ut afflatu homines necaret, et
si quis eam dormientem transierat, vestigia eius afflabat et maiori
cruciatu moriebatur.
Hanc Minerva monstrante interfecit et exinteravit et
eius felle sagittas suas tinxit; itaque quicquid postea sagittis fixerat,
mortem non effugiebat, unde postea et ipse periit in Phrygia. Aprum
Erymanthium occidit. Cervum ferocem in Arcadia cum cornibus aureis vivum
in conspectu Eurysthei regis adduxit.
Aves Stymphalides in insula Martis,
quae emissis pennis suis iaculabantur, sagittis interfecit. Augeae regis
stercus bobile uno die purgavit, maiorem partem Iove adiutore; flumine
ammisso totum stercus abluit. Taurum, cum quo Pasiphae concubuit, ex Creta
insula Mycenis vivum adduxit. Diomedem Thraciae regem et equos quattuor
eius, qui carne humana vescebantur, cum Abdero famulo interfecit; equorum
autem nomina Podargus Lampon Xanthus Dinus.
Hippolyten Amazonam, Martis et
Otrerae reginae filiam, cui reginae Amazonis balteum detraxit; tum
Antiopam captivam Theseo donavit. Geryonem Chrysaoris filium trimembrem
uno telo interfecit. Draconem immanem Typhonis filium, qui mala aurea
Hesperidum servare solitus erat, ad montem Atlantem interfecit, et
Eurystheo regi mala attulit. Canem Cerberum Typhonis filium ab inferis
regi in conspectum adduxit.
|
Higino, Fábulas |
|
|
El Juicio de Paris
Iovis
cum Thetis Peleo nuberet, ad epulum dicitur omnis deos convocasse excepta
Eride, id est Discordia, quae cum postea supervenisset nec admitteretur ad
epulum, ab ianua misit in medium malum, dicit, quae esset formosissima,
attolleret.
Iuno
Venus Minerva formam sibi vindicare coeperunt, inter quas magna discordia
orta, Iovis imperat Mercurio, ut deducat eas in Ida monte ad Alexandrum
Paridem eumque iubeat iudicare. Cui Iuno, si secundum se iudicasset,
pollicita est in omnibus terris eum regnaturum, divitem praeter ceteros
praestaturum; Minerva, si inde victrix discederet, fortissimum inter
mortales futurum et omni artificio scium; Venus autem Helenam Tyndarei
filiam formosissimam omnium mulierum se in coniugium dare promisit.
Paris
donum posterius prioribus anteposuit Veneremque pulcherrimam esse
iudicavit; ob id Iuno et Minerva Troianis fuerunt infestae. Alexander
Veneris impulsu Helenam a Lacedaemone ab hospite Menelao Troiam abduxit
eamque in coniugio habuit cum ancillis duabus Aethra et Thisadie, quas
Castor et Pollux captivas ei assignarant, aliquando reginas. |
Higino, Fábulas |
|
|
Numa instituye los sacerdocios
Tum sacerdotibus creandis animum adiecit, quamquam ipse
plurima sacra obibat, ea maxime quae nunc ad Dialem flaminem pertinent. Sed quia
in civitate bellicosa plures Romuli quam Numae similes reges putabat fore
iturosque ipsos ad bella, ne sacra regiae vicis desererentur flaminem Iovi
adsiduum sacerdotem creavit insignique eum ueste et curuli regia sella
adornavit.
Huic duos flamines adiecit, Marti unum, alterum Quirino, virginesque
Vestae legit, Alba oriundum sacerdotium et genti conditoris haud alienum. His ut adsiduae templi antistites essent stipendium de
publico statuit; virginitate aliisque caerimoniis venerabiles ac sanctas fecit.
Salios item duodecim Marti Gradivo legit, tunicaeque pictae insigne dedit et
super tunicam aeneum pectori tegumen; caelestiaque arma, quae ancilia
appellantur, ferre ac per urbem ire canentes carmina cum tripudiis sollemnique
saltatu iussit.
Pontificem deinde Numam Marcium Marci filium ex patribus legit
eique sacra omnia exscripta exsignataque attribuit, quibus hostiis, quibus
diebus, ad quae templa sacra fierent, atque unde in eos sumptus pecunia
erogaretur.
|
T. Livio, I 20 |
|
|
La disciplina etrusca
Maiores statas sollemnesque caerimonias pontificum
scientia, bene gerendarum rerum auctoritates augurum observatione, Apollinis
praedictiones vatum libris, portentorum depulsi<one>s Etrusca disciplina
explicari voluerunt. prisco etiam instituto rebus divinis opera datur, cum
aliquid conmendandum est, precatione, cum exposcendum, voto, cum solvendum,
gratulatione, cum inquirendum vel extis vel sortibus, inpetrito, cum sollemni
ritu peragendum, sacrificio, quo etiam ostentorum ac fulgurum denuntiationes
procurantur.
|
V. Máximo, I 1 |
|
|
Sobre los nombres de los sacerdocios
Sacerdotes
universi a sacris dicti. Pontifices, ut Scaevola Quintus pontifex maximus
dicebat, a posse et facere, ut potentifices. Ego a ponte arbitror: nam ab his
Sublicius est factus primum ut restitutus saepe, cum ideo sacra et uls et cis
Tiberim non mediocri ritu fiant. Curiones dicti a curiis, qui fiunt ut in his
sacra faciant.
Flamines,
quod in Latio capite velato erant semper ac caput cinctum habebant filo,
filamines dicti. Horum singuli cognomina habent ab eo deo cui sacra faciunt; sed
partim sunt aperta, partim obscura: aperta ut Martialis, Volcanalis; obscura
Dialis et Furinalis, cum Dialis ab Iove sit (Diovis enim), Furinalis a Furrina,
cuius etiam in fastis feriae Furinales sunt. Sic flamen Falacer a divo patre
Falacre.
Salii
ab salitando, quod facere in comitiis in sacris quotannis et solent et debent.
Luperci, quod Lupercalibus in Lupercali sacra faciunt. Fratres Arvales dicti qui
sacra publica faciunt propterea ut fruges ferant arva: a ferendo et arvis
Fratres Arvales dicti. Sunt qui a fratria dixerunt: fratria est Graecum
vocabulum partis hominum, ut Neapoli etiam nunc. Sodales Titii ab avibus
titiantibus dicti, quas in auguriis certis observare solent.
Fetiales,
quod fidei publicae inter populos praeerant: nam per hos fiebat ut iustum
conciperetur bellum, et inde desitum, ut foedere fides pacis constitueretur. Ex
his mittebantur, ante quam conciperetur, qui res repeterent, et per hos etiam
nunc fit foedus, quod fidus Ennius scribit dictum.
|
Varrón, De
lingua Latina V 15 |
|
|
Apolo y los oráculos
Phoebe, fave: novus ingreditur tua
templa sacerdos:
huc age
cum cithara carminibusque veni.
nunc te vocales impellere pollice
chordas,
nunc
precor ad laudes flectere verba meas.
ipse triumphali devinctus tempora
lauro,
dum
cumulant aras, ad tua sacra veni.
sed nitidus pulcherque veni: nunc
indue vestem
sepositam,
longas nunc bene pecte comas,
qualem te memorant Saturno rege
fugato
victori
laudes concinuisse Iovi.
tu procul eventura vides, tibi
deditus augur
scit bene
quid fati provida cantet avis;
tuque regis sortes, per te
praesentit haruspex,
lubrica
signavit cum deus exta notis;
te duce Romanos numquam frustrata
Sibylla,
abdita
quae senis fata canit pedibus.
Phoebe, sacras Messalinum sine
tangere chartas
vatis, et
ipse precor quid canat illa doce.
haec dedit Aeneae sortes, postquam
ille parentem
dicitur et
raptos sustinuisse Lares
nec fore credebat Romam, cum
maestus ab alto
Ilion
ardentes respiceretque deos.
|
Tibulo, Carmina
II 5, 1-22 |
|
|
Los Libros Sibilinos
Q. Fabius Maximus dictator iterum quo die magistratum
iniit vocato senatu, ab dis orsus, cum edocuisset patres plus neglegentia
caerimoniarum quam temeritate atque inscitia peccatum a C. Flaminio
consule esse quaeque piacula irae deum essent ipsos deos consulendos esse,
pervicit ut, quod non ferme decernitur nisi cum taetra prodigia nuntiata
sunt, decemuiri libros Sibyllinos adire iuberentur.
Qui inspectis fatalibus libris rettulerunt patribus,
quod eius belli causa votum Marti foret, id non rite factum de integro
atque amplius faciundum esse, et Iovi ludos magnos et aedes Veneri
Erycinae ac Menti vovendas esse, et supplicationem lectisterniumque
habendum, et ver sacrum vovendum si bellatum prospere esset resque publica
in eodem quo ante bellum fuisset statu permansisset. Senatus, quoniam
Fabium belli cura occupatura esset, M. Aemilium praetorem, ex collegii
pontificum sententia omnia ea ut mature fiant, curare iubet.
|
T. Livio, XXII
9 |
|
|
Los auspicios
Apud antiquos non solum publice, sed etiam privatim nihil gerebatur nisi auspicio prius sumpto.
Quo ex more nuptiis etiam
nunc auspices interponuntur, qui, quamvis auspicia petere desierint, ipso tamen
nomine veteris consuetudinis vestigia usurpantur.
|
V. Máximo, II
1, 1 |
|
|
Los dioses que presiden la agricultura
Et quoniam, ut aiunt, dei facientes
adiuvant, prius invocabo eos, nec, ut Homerus et Ennius, Musas, sed duodecim
deos Consentis; neque tamen eos urbanos, quorum imagines adforum auratae stant,
sex mares et feminae totidem, sed illos XII deos, qui maxime agricolarum duces
sunt.
Primum, qui omnes fructos agri culturae
caelo et terra continent, Iovem et Tellurem: itaque, quod ii parentes, magni
dicuntur, Iuppiter pater appellatur, Tellus terra mater. Secundo Solem et Lunam,
quorum tempora observantur, cum quaedam seruntur etconduntur. Tertio Cererem et
Liberum, quod horum fructus maxime necessari ad victum: ab his enim cibus et
potio venit e fundo.
Quarto Robigum ac Floram, quibus propitiis
neque robigo frumenta atque arbores corrumpit, neque non tempestive florent.
Itaque publice Robigo feriae Robigalia, Florae ludi Floralia instituti. Item
adveneror Minervam et Venerem, quarum unius procuratio oliveti, alterius
hortorum; quo nomine rustica Vinalia instituta. Nec non etiam precor Lympham ac
Bonum Eventum, quoniam sine aqua omnis arida ac misera agri cultura, sine
successu ac bono eventu frustratio est, non cultura.
|
Varrón, De agri cultura I 1 |
|
|
Los bosques sagrados
Haec
fuere numinum templa, priscoque ritu simplicia rura etiam nunc deo
praecellentem arborem dicant. Nec magis auro fulgentia atque ebore
simulacra quam lucos et in iis silentia ipsa adoramus. Arborum genera
numinibus suis dicata perpetuo servantur, ut Iovi aesculus, Apollini
laurus, Minervae olea, Veneri myrtus, Herculi populus. Quin et Silvanos
Faunosque et dearum genera silvis ac sua numina tamquam
e caelo attributa credimus. |
Plinio, Historia
Natural, XII 3 |
|
|
Una postura escéptica
Quapropter effigiem dei formamque quaerere inbecillitatis
humanae reor. Quisquis est deus, si modo est alius, et quacumque in parte,
totus est sensus, totus visus, totus auditus, totus animae, totus animi,
totus sui. innumeros quidem credere atque etiam ex vitiis hominum, ut
Pudicitiam, Concordiam, Mentem, Spem, Honorem, Clementiam, Fidem, aut, ut
Democrito placuit, duos omnino, Poenam et Beneficium, maiorem ad socordiam
accedit.
|
Plinio, Historia
Natural II 14 |
|
|
El hombre imagina a los dioses a su imagen y
semejanza
Matrimonia quidem inter deos credi tantoque aevo ex iis
neminem nasci et alios esse grandaevos semper canosque, alios iuvenes
atque pueros, atri coloris, aligeros, claudos, ovo editos et alternis
diebus viventes morientesque, puerilium prope deliramentorum est, sed
super omnem inpudentiam, adulteria inter ipsos fingi, mox iurgia et odia,
atque etiam furtorum esse et scelerum, numina. Deus est mortali iuvare
mortalem, et haec ad aeternam gloriam via. |
Plinio, Historia
Natural II 17-18 |
|
|
La diosa Fortuna
Invenit tamen inter has utrasque sententias medium sibi
ipsa mortalitas numen, quo minus etiam plana de deo coniectatio esset. Toto
quippe mundo et omnibus locis omnibusque horis omnium vocibus Fortuna sola
invocatur ac nominatur, una accusatur, rea una agitur, una cogitatur, sola
laudatur, sola arguitur et cum conviciis colitur, volubilis que, a
plerisque vero et caeca existimata, vaga, inconstans, incerta, varia
indignorumque fautrix. huic omnia expensa, huic feruntur accepta, et in
tota ratione mortalium sola utramque paginam facit, adeoque obnoxiae sumus
sortis, ut prorsus ipsa pro deo sit qua deus probatur incertus. |
Plinio, Historia
Natural II 22 |
|
|
La debilidad humana
Ecce fulgurum monitus, oraculorum praescita, haruspicum
praedicta atque etiam parva dictu in auguriis sternumenta et offensiones
pedum. Divus Augustus prodidit laevum sibi calceum praepostere inductum
quo die seditione militari prope adflictus est. quae singula inprovidam
mortalitatem involvunt, solum ut inter ista vel certum sit nihil esse
certi nec quicquam miserius homine aut superbius.
Ceteris quippe animantium sola victus cura est, in quo
sponte naturae benignitas sufficit, uno quidem vel praeferendo cunctis
bonis, quod de gloria, de pecunia, ambitione superque de morte non
cogitant. |
Plinio, Historia
Natural II 24-25 |
|
|
Aquiles
Thetis Nereis cum sciret Achillem filium suum, quem
ex Peleo habebat, si ad Troiam expugnandam isset, periturum, commendavit
eum in insulam Scyron ad Lycomedem regem, quem ille inter virgines
filias habitu femineo servabat nomine mutato; nam virgines Pyrrham
nominarunt, quoniam capillis flavis fuit et Graece rufum
"pyrrhon" dicitur. Achivi autem cum rescissent ibi eum
occultari, ad regem Lycomeden oratores miserunt, qui rogarent, ut eum
adiutorium Danais mitteret.
Rex cum negaret apud se esse, potestatem eis fecit,
ut in regia quaererent. Qui cum intellegere non possent, quis esset
eorum, Ulixes in regio vestibulo munera feminea posuit, in quibus
clipeum et hastam, et subito tubicinem iussit canere armorumque crepitum
et clamorem fieri iussit. Achilles hostem arbitrans adesse vestem
muliebrem dilaniavit atque clipeum et hastam arripuit. Ex hoc est
cognitus suasque operas Argivis promisit et milites Myrmidones. |
Higino |
|
|
Ulises
Agamemnon
et Menelaus Atrei filii cum ad Troiam oppugnandam coniuratos duces
ducerent, in insulam Ithacam ad Ulixem Laertis filium venerunt, cui erat
responsum, si ad Troiam isset, post vicesimum annum solum sociis
perditis egentem domum rediturum. Itaque cum sciret ad se oratores
venturos, insaniam simulans pileum sumpsit et equum cum bove iunxit ad
aratrum. Quem Palamedes ut vidit, sensit simulare atque Telemachum
filium eius cunis sublatum aratro ei subiecit et ait "Simulatione
deposita inter coniuratos veni." Tunc Ulixes fidem dedit se
venturum; ex eo Palamedi infestus fuit.
|
Higino Fábulas |
|
|
La guerra de Troya
Achivi cum per decem annos Troiam
capere non possent, Epeus monitu Minervae equum mirae magnitudinis ligneum
fecit eoque sunt collecti Menelaus Ulixes Diomedes Thessander Sthenelus
Acamas Thoas Machaon Neoptolemus; et in equo scripserunt DANAI MINERVAE
DONO DANT, castraque transtulerunt Tenedo. Id Troiani cum viderunt
arbitrati sunt hostes abisse; Priamus equum in arcem Minervae duci
imperavit, feriatique magno opere ut essent, edixit; id vates Cassandra
cum vociferaretur inesse hostes, fides ei habita non est. Quem in arcem
cum statuissent et ipsi noctu lusu atque vino lassi obdormissent, Achivi
ex equo aperto a Sinone exierunt et portarum custodes occiderunt sociosque
signo dato receperunt et Troia sunt potiti.
Laocoon Capyos filius Anchisae frater Apollinis sacerdos contra voluntatem
Apollinis cum uxorem duxisset atque liberos procreasset, sorte ductus, ut
sacrum faceret Neptuno ad litus. Apollo occasione data a Tenedo per
fluctus maris dracones misit duos qui filios eius Antiphantem et
Thymbraeum necarent, quibus Laocoon cum auxilium ferre vellet, ipsum
quoque nexum necaverunt. Quod Phryges idcirco factum putarunt, quod
Laocoon hastam in equum Troianum miserit.
Priamo Polydorus filius ex Hecuba cum
esset natus, Ilionae filiae suae dederunt eum educandum, quae Polymnestori
regi Thracum erat nupta, quem illa pro filio suo educavit; Deipylum autem,
quem ex Polymnestore procreaverat, pro suo fratre educavit, ut, si alteri
eorum quid foret, parentibus praestaret. Sed cum Achivi Troia capta prolem
Priami exstirpare vellent, Astyanacta Hectoris et Andromachae filium de
muro deiecerunt et ad Polymnestorem legatos miserunt, qui ei Agamemnonis
filiam nomine Electram pollicerentur in coniugium et auri magnam copiam,
si Polydorum Priami filium interfecisset. Polymnestor legatorum dicta non
repudiavit Deipylumque filium suum imprudens occidit arbitrans se
Polydorum filium Priami interfecisse. Polydorus autem ad oraculum
Apollinis de parentibus suis sciscitatum est profectus, cui responsum est
patriam incensam, patrem occisum, matrem in servitute teneri. Cum inde
rediret et vidit aliter esse ac sibi responsum fuit ratus se Polymnestoris
esse filium, ab sorore Ilionea inquisivit, quid ita aliter sortes
dixissent; cui soror, quid veri esset, patefecit et eius consilio
Polymnestorem luminibus privavit atque interfecit. |
Higino, Fábulas |
|
|
El retorno de Ulises
Ulixes
cum ab Ilio in patriam Ithacam rediret, tempestate ad Ciconas est delatus,
quorum oppidum Ismarum expugnavit praedamque sociis distribuit. Inde ad
Lotophagos, homines minime malos, qui loton ex foliis florem procreatum
edebant, idque cibi genus tantam suavitatem praestabat, ut, qui gustabant,
oblivionem caperent domum reditionis.
Ad
eos socii duo missi ab Ulixe cum gustarent herbas ab eis datas, ad naves
obliti sunt reverti, quos vinctos ipse reduxit. Inde ad Cyclopem
Polyphemum Neptuni filium. Huic responsum erat ab augure Telemo Eurymi
filio, ut caveret, ne ab Ulixe excaecaretur. Hic media fronte unum oculum
habebat et carnem humanam epulabatur. Qui postquam pecus in speluncam
redegerat, molem saxeam ingentem ad ianuam opponebat. Qui Ulixem cum
sociis inclusit sociosque eius consumere coepit.
Ulixes
cum videret eius immanitati atque feritati resistere se non posse, vino,
quod a Marone acceperat, eum inebriavit seque "Utin" vocari
dixit. Itaque cum oculum eius trunco ardenti exureret, ille clamore suo
ceteros Cyclopas convocavit eisque spelunca praeclusa dixit: "Utis me
excaecat." Illi credentes eum deridendi gratia dicere neglexerunt. At
Ulixes socios suos ad pecora alligavit et ipse se ad arietem et ita
exierunt.
Ad
Aeolum Hellenis filium, cui ab Iove ventorum potestas fuit tradita; is
Ulixem hospitio libere accepit follesque ventorum ei plenos muneri dedit.
Socii vero aurum argentumque credentes cum accepissent et secum partiri
vellent, folles clam solverunt ventique evolaverunt. Rursum ad Aeolum est
delatus, a quo eiectus est, quod videbatur Ulixes numen deorum infestum
habere.
Ad
Laestrygonas, quorum rex fuit Antiphates [. . .] devoravit navesque eius
undecim confregit excepta nave, qua sociis eius consumptis evasit in
insulam Aenariam ad Circen Solis filiam, quae potione data homines in
feras bestias commutabat. Ad quam Eurylochum cum viginti duobus sociis
misit, quos illa ab humana specie immutavit.
Eurylochus
timens, qui non intraverat, inde fugit et Ulixi nuntiavit, qui solus ad
eam se contulit; sed in itinere Mercurius ei remedium dedit monstravitque,
quomodo Circen deciperet. Qui postquam ad Circen venit et poculum ab ea
accepit, remedium Mercurii monitu coniecit ensemque strinxit minatus, nisi
socios sibi restitueret, se eam interfecturum.
Tunc
Circe intellexit non sine voluntate deorum id esse factum; itaque fide
data se nihil tale commissuram socios eius ad pristinam formam restituit,
ipsa cum eodem concubuit, ex quo filios duos procreavit, Nausithoum et
Telegonum. Inde proficiscitur ad lacum Avernum, ad inferos descendit,
ibique invenit Elpenorem socium suum, quem ad Circen reliquerat,
interrogavitque eum, quomodo eo pervenisset; cui Elpenor respondit se
ebrium per scalam cecidisse et cervices fregisse et deprecatus est eum,
cum ad superos rediret, se sepulturae traderet et sibi in tumulo
gubernaculum poneret.
Ibi
et cum matre Anticlia est locutus de fine errationis suae. Deinde ad
superos reversus Elpenorem sepelivit et gubernaculum ita, ut rogaverat, in
tumulo ei fixit. Tum ad Sirenas Melpomenes Musae et Acheloi filias venit,
quae partem superiorem muliebrem habebant, inferiorem autem gallinaceam.
Harum fatum fuit tam diu vivere, quam diu earum cantum mortalis audiens
nemo praetervectus esset.
Ulixes
monitus a Circe Solis filia sociis cera aures obturavit seque ad arborem
malum constringi iussit et sic praetervectus est. Inde ad Scyllam Typhonis
filiam venit, quae superiorem corporis partem muliebrem, inferiorem ab
inguine piscis, et sex canes ex se natos habebat; eaque sex socios Ulixis
nave abreptos consumpsit.
In
insulam Siciliam ad Solis pecus sacrum venerat, quod socii eius cum
coquerent, in aeneo mugiebat; monitus, id ne attingeret, ab Tiresia et a
Circe monitus Ulixes; itaque multos socios ob eam causam ibi amisit, ad
Charybdinque perlatus, quae ter die obsorbebat terque eructabat, eam
monitu Tiresiae praetervectus est. Sed ira Solis, quod pecus eius erat
violatum (cum in insulam eius venisset et monitu Tiresiae vetuerit
violari, cum Ulixes condormiret socii involarunt pecus; itaque cum
coquerent, carnes ex aeneo dabant balatus), ob id Iovis navem eius fulmine
incendit.
Ex
his locis errans naufragio facto sociis amissis enatavit in insulam
Aeaeam, ubi Calypso Atlantis filia nympha, quae specie Ulixis capta anno
toto eum retinuit neque a se dimittere voluit, donec Mercurius Iovis iussu
denuntiavit nymphae, ut eum dimitteret. Et ibi facta rate Calypso omnibus
rebus ornatum eum dimisit eamque ratim Neptunus fluctibus disiecit, quod
Cyclopem filium eius lumine privaverat.
Ibi
cum fluctibus iactaretur, Leucothoe, quam nos Matrem Matutam dicimus, quae
in mari exigit aevum, balteum ei dedit, quo sibi pectus suum vinciret, ne
pessum abiret. Quod cum fecisset, enatavit. Inde in insulam Phaeacum venit
nudusque ex arborum foliis se obruit, qua Nausicaa Alcinoi regis filia
vestem ad flumen lavandam tulit. Ille erepsit e foliis et ab ea petit, ut
sibi opem ferret. Illa misericordia mota pallio eum operuit et ad patrem
suum eum adduxit. Alcinous hospitio liberaliter acceptum donisque
decoratum in patriam Ithacam dimisit.
Ira
Mercurii iterum naufragium fecit. Post vicesimum annum sociis amissis
solus in patriam redit, et cum ab hominibus ignoraretur domumque suam
attigisset, procos, qui Penelopen in coniugium petebant, obsidentes vidit
regiam seque hospitem simulavit. Et Euryclia nutrix ipsius, dum pedes ei
lavat, ex cicatrice Ulixem esse cognovit. Postea procos Minerva adiutrice
cum Telemacho filio et duobus servis interfecit sagittis. |
Higino, Fábulas |
|
|
Burla de los dioses paganos
Primum ipsa Troia uel Ilium, unde origo est populi
Romani, (neque enim praetereundum aut dissimulandum est, quod et in primo
libro adtigi) eosdem habens deos et colens cur a Graecis victum, captum
atque deletum est? "Priamo, inquiunt, sunt reddita Laomedontea
paterna periuria." Ergo verum est, quod Apollo atque Neptunus eidem
Laomedonti mercennariis operibus servierunt? Illis quippe promisisse
mercedem falsumque iuravisse perhibetur.
Miror Apollinem nominatum divinatorem in tanto opificio
laborasse nescientem quod Laomedon fuerat promissa negaturus. Quamquam nec
ipsum Neptunum patruum eius, fratrem Iovis, regem maris, decuit ignarum
esse futurorum. Nam hunc Homerus de stirpe Aeneae, a cuius posteris Roma
est, cum ante illam urbem conditam idem poeta fuisse dicatur, inducit
magnum aliquid divinantem, quem etiam nube rapuit, ut dicit, ne ab Achille
occideretur, cuperet cum vertere ab imo, quod apud Vergilium confitetur.
Structa suis manibus periurae moenia Troiae. Nescientes
igitur tanti dii, Neptunus et Apollo, Laomedontem sibi negaturum esse
mercedem structores moenium Troianorum gratis et ingratis fuerunt. Videant
ne gravius sit tales deos credere quam diis talibus peierare. Hoc enim nec
ipse Homerus facile credidit, qui Neptunum quidem contra Troianos,
Apollinem autem pro Troianis pugnantem facit, cum illo periurio ambos
fabula narret offensos.
Si igitur fabulis credunt, erubescant talia colere
numina; si fabulis non credunt, non obtendant Troiana periuria, aut
merentur deos periuria punisse Troiana, amavisse Romana. Unde enim
coniuratio Catilinae in tanta tamque corrupta civitate habuit etiam eorum
grandem copiam, quos manus atque lingua periurio aut sanguine civili
alebat?
Quid enim aliud totiens senatores corrupti in iudiciis,
totiens populus in suffragiis uel in quibusque causis, quae apud eum
contionibus agebantur, nisi etiam peierando peccabant? Namque
corruptissimis moribus ad hoc mos iurandi servabatur antiquus, non ut ab
sceleribus metu religionis prohiberentur, sed ut periuria quoque
sceleribus ceteris adderentur. |
Agustín, La
ciudad de Dios III 2 |
|
|
|
|
TEXTOS
- NOMISMA 2000 - F. MANZANERO
|