|
|
||||||
|
Conticuere omnes intentique ora tenebant inde toro pater Aeneas sic orsus ab alto: Infandum, regina, iubes renouare dolorem, Troianas ut opes et lamentabile regnum eruerint Danai, quaeque ipse miserrima uidi
5 et quorum pars magna fui. quis talia fando Myrmidonum Dolopumue aut duri miles Vlixi temperet a lacrimis? et iam nox umida caelo praecipitat suadentque cadentia sidera somnos. sed si tantus amor casus cognoscere nostros
10 et breuiter Troiae supremum audire laborem, quamquam animus meminisse horret luctuque refugit, incipiam. fracti bello fatisque repulsi ductores Danaum tot iam labentibus annis instar montis equum diuina Palladis arte
15 aedificant, sectaque intexunt abiete costas; uotum pro reditu simulant; ea
fama uagatur. huc delecta uirum sortiti corpora furtim includunt caeco lateri penitusque cauernas ingentis uterumque armato milite complent.
20 est in conspectu Tenedos, notissima fama insula, diues opum Priami dum regna manebant, nunc tantum sinus et statio male fida carinis: huc se prouecti deserto in litore condunt; nos abiisse rati et uento petiisse Mycenas.
25 ergo omnis longo soluit se Teucria luctu; panduntur portae, iuuat ire et Dorica castra desertosque uidere locos litusque relictum: hic Dolopum manus, hic saeuus
tendebat Achilles; classibus hic locus, hic acie
certare solebant.
30 pars stupet innuptae donum
exitiale Mineruae et molem mirantur equi; primusque Thymoetes duci intra muros hortatur et arce locari, siue dolo seu iam Troiae sic
fata ferebant. at Capys, et quorum melior
sententia menti,
35 aut pelago Danaum insidias suspectaque dona praecipitare iubent
subiectisque urere flammis, aut terebrare cauas uteri et temptare latebras. scinditur incertum studia in contraria uulgus. Primus ibi ante omnis magna comitante caterua
40 Laocoon ardens summa decurrit ab arce, et procul 'o miseri, quae tanta insania, ciues? creditis auectos hostis? aut ulla putatis dona carere dolis Danaum? sic notus Vlixes? aut hoc inclusi ligno occultantur Achiui,
45 aut haec in nostros fabricata est machina muros, inspectura domos uenturaque desuper urbi, aut aliquis latet error; equo ne credite, Teucri. quidquid id est, timeo Danaos
et dona ferentis.' sic fatus ualidis ingentem
uiribus hastam
50 in latus inque feri curuam
compagibus aluum contorsit. stetit illa tremens, uteroque recusso insonuere cauae gemitumque dedere cauernae. et, si fata deum, si mens non laeua fuisset, impulerat ferro Argolicas foedare latebras,
55 Troiaque nunc staret, Priamique arx alta maneres. Ecce, manus iuuenem interea post terga reuinctum pastores magno ad regem clamore trahebant Dardanidae, qui se ignotum uenientibus ultro, hoc ipsum ut strueret Troiamque aperiret Achiuis,
60 obtulerat, fidens animi atque in utrumque paratus, seu uersare dolos seu certae occumbere morti. undique uisendi studio Troiana iuuentus circumfusa ruit certantque inludere capto. accipe nunc Danaum insidias et crimine ab uno
65 disce omnis. namque ut conspectu in medio turbatus, inermis constitit atque oculis Phrygia agmina circumspexit, 'heu, quae nunc tellus,' inquit, 'quae
me aequora possunt accipere? aut quid iam misero mihi denique restat,
70 cui neque apud Danaos usquam locus, et super ipsi Dardanidae infensi poenas cum sanguine poscunt?' quo gemitu conuersi animi compressus et omnis impetus. hortamur fari quo sanguine cretus, quidue ferat; memoret quae sit fiducia capto.
75 'Cuncta equidem tibi, rex, fuerit quodcumque, fatebor
77 uera,' inquit; 'neque me Argolica de gente negabo. hoc primum; nec, si miserum Fortuna Sinonem finxit, uanum etiam mendacemque improba finget.
80 fando aliquod si forte tuas peruenit ad auris Belidae nomen Palamedis et incluta fama gloria, quem falsa sub proditione Pelasgi insontem infando indicio, quia bella uetabat, demisere neci, nunc cassum
lumine lugent:
85 illi me comitem et
consanguinitate propinquum pauper in arma pater primis
huc misit ab annis. dum stabat regno incolumis regumque uigebat conciliis, et nos aliquod nomenque decusque gessimus. inuidia postquam pellacis Vlixi
90 (haud ignota loquor) superis
concessit ab oris, adflictus uitam in tenebris
luctuque trahebam et casum insontis mecum
indignabar amici. nec tacui demens et me, fors
si qua tulisset, si patrios umquam remeassem
uictor ad Argos,
95 promisi ultorem et uerbis odia aspera moui. hinc mihi prima mali labes, hinc semper Vlixes criminibus terrere nouis, hinc
spargere uoces in uulgum ambiguas et quaerere
conscius arma. nec requieuit enim, donec
Calchante ministro—
100 sed quid ego haec autem
nequiquam ingrata reuoluo, quidue moror? si omnis uno ordine habetis Achiuos, idque audire sat est, iamdudum sumite poenas: hoc Ithacus uelit et magno mercentur Atridae.' Tum uero ardemus scitari et quaerere causas,
105 ignari scelerum tantorum artisque Pelasgae. prosequitur pauitans et ficto
pectore fatur: 'Saepe fugam Danai Troia cupiere relicta moliri et longo fessi
discedere bello; fecissentque utinam! saepe
illos aspera ponti
110 interclusit hiems et terruit
Auster euntis. praecipue cum iam hic trabibus
contextus acernis staret equus, toto sonuerunt
aethere nimbi. suspensi Eurypylum scitatum
oracula Phoebi mittimus, isque adytis haec tristia dicta reportat:
115 "sanguine placastis uentos et uirgine caesa, cum primum Iliacas, Danai, uenistis ad oras; sanguine quaerendi reditus animaque litandum Argolica." uulgi quae uox
ut uenit ad auris, obstipuere animi gelidusque per ima cucurrit
120 ossa tremor, cui fata parent, quem poscat Apollo. hic Ithacus uatem magno Calchanta tumultu protrahit in medios; quae sint ea numina diuum flagitat. et mihi iam multi
crudele canebant artificis scelus, et taciti
uentura uidebant.
125 bis quinos silet ille dies tectusque recusat prodere uoce sua quemquam aut
opponere morti. uix tandem, magnis Ithaci
clamoribus actus, composito rumpit uocem et me
destinat arae. adsensere omnes et, quae sibi
quisque timebat,
130 unius in miseri exitium
conuersa tulere. iamque dies infanda aderat; mihi sacra parari et salsae fruges et circum
tempora uittae. eripui, fateor, leto me et uincula rupi, limosoque lacu per noctem obscurus in ulua
135 delitui dum uela darent, si forte dedissent. nec mihi iam patriam antiquam
spes ulla uidendi nec dulcis natos exoptatumque parentem, quos illi fors et poenas ob nostra reposcent effugia, et culpam hanc miserorum morte piabunt.
140 quod te per superos et conscia numina ueri, per si qua est quae restet
adhuc mortalibus usquam intemerata fides, oro, miserere laborum tantorum, miserere animi non digna ferentis.' His lacrimis uitam damus et
miserescimus ultro. 145 ipse uiro primus manicas atque arta leuari uincla iubet Priamus dictisque ita fatur amicis: 'quisquis es, amissos hinc iam obliuiscere Graios (noster eris) mihique haec edissere uera roganti: quo
molem hanc immanis equi statuere? quis auctor?
150 quidue petunt? quae religio?
aut quae machina belli?' dixerat. ille dolis instructus
et arte Pelasga sustulit exutas uinclis ad
sidera palmas: 'uos, aeterni ignes, et non uiolabile uestrum testor numen,' ait, 'uos arae ensesque nefandi,
155 quos fugi, uittaeque deum, quas hostia gessi: fas mihi Graiorum sacrata resoluere iura, fas odisse uiros atque omnia ferre sub auras, si qua tegunt, teneor patriae nec legibus ullis. tu modo promissis maneas seruataque serues
160 Troia fidem, si uera feram, si magna rependam. omnis spes Danaum et coepti fiducia belli Palladis auxiliis semper stetit. impius ex quo Tydides sed enim scelerumque inuentor Vlixes, fatale adgressi sacrato auellere templo
165 Palladium caesis summae custodibus arcis, corripuere sacram effigiem manibusque cruentis uirgineas ausi diuae
contingere uittas, ex illo fluere ac retro sublapsa referri spes Danaum, fractae uires, auersa deae mens.
170 nec dubiis ea signa dedit Tritonia monstris. uix positum castris simulacrum: arsere coruscae luminibus flammae arrectis, salsusque per artus sudor iit, terque ipsa solo (mirabile dictu) emicuit parmamque ferens hastamque trementem.
175 extemplo temptanda fuga canit aequora Calchas, nec posse Argolicis exscindi Pergama telis omina ni repetant Argis numenque reducant quod pelago et curuis secum auexere carinis. et nunc quod patrias uento petiere Mycenas,
180 arma deosque parant comites pelagoque remenso improuisi aderunt; ita digerit omina Calchas. hanc pro Palladio moniti, pro
numine laeso effigiem statuere, nefas quae
triste piaret. hanc tamen immensam Calchas
attollere molem 185 roboribus textis caeloque
educere iussit, ne recipi portis aut duci in
moenia posset, neu populum antiqua sub
religione tueri. nam si uestra manus uiolasset
dona Mineruae, tum magnum exitium (quod di
prius omen in ipsum 90 conuertant!) Priami imperio Phrygibusque futurum; sin manibus uestris uestram
ascendisset in urbem, ultro Asiam magno Pelopea ad moenia bello uenturam, et nostros ea fata manere nepotes.' Talibus insidiis periurique arte Sinonis
195 credita res, captique dolis lacrimisque coactis quos neque Tydides nec
Larisaeus Achilles, non anni domuere decem, non
mille carinae. Hic aliud maius miseris multoque tremendum obicitur magis atque improuida pectora turbat.
200 Laocoon, ductus Neptuno sorte sacerdos, sollemnis taurum ingentem
mactabat ad aras. ecce autem gemini a Tenedo tranquilla per alta (horresco referens) immensis orbibus angues incumbunt pelago pariterque ad litora tendunt;
205 pectora quorum inter fluctus arrecta iubaeque sanguineae superant undas, pars cetera pontum pone legit sinuatque immensa uolumine terga. fit sonitus spumante salo; iamque arua tenebant ardentisque oculos suffecti sanguine et igni
210 sibila lambebant linguis uibrantibus ora. diffugimus uisu exsangues. illi agmine certo Laocoonta petunt; et primum
parua duorum corpora natorum serpens
amplexus uterque implicat et miseros morsu
depascitur artus;
215 post ipsum auxilio subeuntem
ac tela ferentem corripiunt spirisque ligant
ingentibus; et iam bis medium amplexi, bis collo
squamea circum terga dati superant capite et
ceruicibus altis. ille simul manibus tendit
diuellere nodos
220 perfusus sanie uittas atroque ueneno, clamores simul horrendos ad sidera tollit: qualis mugitus, fugit cum
saucius aram taurus et incertam excussit
ceruice securim. at gemini lapsu delubra ad
summa dracones
225 effugiunt saeuaeque petunt
Tritonidis arcem, sub pedibusque deae clipeique
sub orbe teguntur. tum uero tremefacta nouus per pectora cunctis insinuat pauor, et scelus
expendisse merentem Laocoonta ferunt, sacrum qui
cuspide robur
230 laeserit et tergo sceleratam
intorserit hastam. ducendum ad sedes simulacrum orandaque diuae numina conclamant. diuidimus muros et moenia pandimus urbis. accingunt omnes operi pedibusque rotarum
235 subiciunt lapsus, et stuppea uincula collo intendunt; scandit fatalis machina muros feta armis. pueri circum innuptaeque puellae sacra canunt funemque manu contingere gaudent; illa subit mediaeque minans inlabitur urbi.
240 o patria, o diuum domus Ilium et incluta bello moenia Dardanidum! quater ipso
in limine portae substitit atque utero sonitum
quater arma dedere; instamus tamen immemores
caecique furore et monstrum infelix sacrata
sistimus arce.
245 tunc etiam fatis aperit
Cassandra futuris ora dei iussu non umquam credita Teucris. nos delubra deum miseri, quibus ultimus esset ille dies, festa uelamus fronde per urbem. Vertitur interea caelum et ruit Oceano nox
250 inuoluens umbra magna terramque polumque Myrmidonumque dolos; fusi per moenia Teucri conticuere; sopor fessos complectitur artus. et iam Argiua phalanx instructis nauibus ibat a Tenedo tacitae per amica silentia lunae
255 litora nota petens, flammas cum regia puppis extulerat, fatisque deum defensus iniquis inclusos utero Danaos et pinea furtim laxat claustra Sinon. illos patefactus ad auras reddit equus laetique cauo se robore promunt
260 Thessandrus Sthenelusque duces et dirus Vlixes, demissum lapsi per funem,
Acamasque Thoasque Pelidesque Neoptolemus primusque Machaon et Menelaus et ipse doli fabricator Epeos. inuadunt urbem somno uinoque sepultam;
265 caeduntur uigiles, portisque patentibus omnis accipiunt socios atque agmina conscia iungunt. Tempus erat quo prima quies mortalibus aegris incipit et dono diuum gratissima serpit. in somnis, ecce, ante oculos maestissimus Hector
270 uisus adesse mihi largosque effundere fletus, raptatus bigis ut quondam, aterque cruento puluere perque pedes traiectus lora tumentis. ei mihi, qualis erat, quantum mutatus ab illo Hectore qui redit exuuias indutus Achilli
275 uel Danaum Phrygios iaculatus puppibus ignis! squalentem barbam et concretos sanguine crinis uulneraque illa gerens, quae circum plurima muros accepit patrios. ultro flens ipse uidebar compellare uirum et maestas expromere uoces:
280 'o lux Dardaniae, spes o fidissima Teucrum, quae tantae tenuere morae? quibus Hector ab oris exspectate uenis? ut te post multa tuorum funera, post uarios hominumque urbisque labores defessi aspicimus! quae causa indigna serenos
285 foedauit uultus? aut cur haec uulnera cerno?' ille nihil, nec me quaerentem uana moratur, sed grauiter gemitus imo de pectore ducens, 'heu fuge, nate dea, teque
his' ait 'eripe flammis. hostis habet muros; ruit alto a culmine Troia.
290 sat patriae Priamoque datum: si Pergama dextra defendi possent, etiam hac
defensa fuissent. sacra suosque tibi commendat
Troia penatis; hos cape fatorum comites, his
moenia quaere magna pererrato statues quae
denique ponto.'
295 sic ait et manibus uittas
Vestamque potentem aeternumque adytis effert
penetralibus ignem. Diuerso interea miscentur moenia luctu, et magis atque magis, quamquam secreta parentis Anchisae domus arboribusque obtecta recessit,
300 clarescunt sonitus armorumque ingruit horror. excutior somno et summi fastigia tecti ascensu supero atque arrectis auribus asto: in segetem ueluti cum flamma
furentibus Austris incidit, aut rapidus montano
flumine torrens
305 sternit agros, sternit sata
laeta boumque labores praecipitisque trahit siluas;
stupet inscius alto accipiens sonitum saxi de
uertice pastor. tum uero manifesta fides, Danaumque patescunt insidiae. iam Deiphobi dedit ampla ruinam
310 Volcano superante domus, iam proximus ardet Vcalegon; Sigea igni freta lata relucent. exoritur clamorque uirum clangorque tubarum. arma amens capio; nec sat
rationis in armis, sed
glomerare manum bello et concurrere in arcem
315 cum sociis ardent animi; furor
iraque mentem praecipitat, pulchrumque mori
succurrit in armis. Ecce autem telis Panthus elapsus Achiuum, Panthus Othryades, arcis Phoebique sacerdos, sacra manu uictosque deos paruumque nepotem
320 ipse trahit cursuque amens ad
limina tendit. 'quo res summa loco, Panthu? quam prendimus arcem?' uix ea fatus eram gemitu cum
talia reddit: 'uenit summa dies et
ineluctabile tempus Dardaniae. fuimus Troes, fuit
Ilium et ingens 325 gloria Teucrorum; ferus omnia Iuppiter Argos transtulit; incensa Danai
dominantur in urbe. arduus armatos mediis in
moenibus astans fundit equus uictorque Sinon
incendia miscet insultans. portis alii
bipatentibus adsunt,
330 milia quot magnis umquam
uenere Mycenis; obsedere alii telis angusta uiarum oppositis; stat ferri acies
mucrone corusco stricta, parata neci; uix primi proelia temptant portarum uigiles et caeco Marte resistunt.'
335 talibus Othryadae dictis et
numine diuum in flammas et in arma feror,
quo tristis Erinys, quo fremitus uocat et sublatus
ad aethera clamor. addunt se socios Rhipeus et maximus armis Epytus, oblati per lunam,
Hypanisque Dymasque 340 et lateri adglomerant nostro,
iuuenisque Coroebus Mygdonides—illis ad Troiam
forte diebus uenerat insano Cassandrae incensus amore et gener auxilium Priamo Phrygibusque ferebat, infelix qui non sponsae praecepta furentis
345 audierit! quos ubi confertos ardere in proelia uidi, incipio super his: 'iuuenes, fortissima frustra pectora, si uobis audentem extrema cupido certa sequi, quae sit rebus fortuna uidetis:
350 excessere omnes adytis arisque relictis di quibus imperium hoc steterat; succurritis urbi incensae. moriamur et in media arma ruamus. una salus uictis nullam sperare salutem.' sic animis iuuenum furor additus. inde, lupi ceu
355 raptores atra in nebula, quos improba uentris exegit caecos rabies catulique relicti faucibus exspectant siccis,
per tela, per hostis uadimus haud dubiam in mortem
mediaeque tenemus urbis iter; nox atra caua circumuolat umbra.
360 quis cladem illius noctis, quis funera fando explicet aut possit lacrimis
aequare labores? urbs antiqua ruit multos dominata per annos; plurima perque uias sternuntur inertia passim corpora perque domos et religiosa deorum
365 limina. nec soli poenas dant sanguine Teucri; quondam etiam uictis redit in
praecordia uirtus uictoresque cadunt Danai. crudelis ubique luctus, ubique pauor et plurima mortis imago. Primus se Danaum magna comitante caterua
370 Androgeos offert nobis, socia agmina credens inscius, atque ultro uerbis compellat amicis: 'festinate, uiri! nam quae tam
sera moratur segnities? alii rapiunt incensa feruntque Pergama: uos celsis nunc primum a nauibus itis?'
375 dixit, et extemplo (neque enim responsa dabantur fida satis) sensit medios delapsus in hostis. obstipuit retroque pedem cum uoce repressit. improuisum aspris ueluti qui sentibus anguem pressit humi nitens trepidusque repente refugit
380 attollentem iras et caerula colla tumentem, haud secus Androgeos uisu tremefactus abibat. inruimus densis et circumfundimur armis, ignarosque loci passim et formidine captos sternimus; aspirat primo Fortuna labori.
385 atque hic successu exsultans
animisque Coroebus 'o socii, qua prima' inquit 'Fortuna salutis monstrat iter, quaque ostendit se dextra, sequamur: mutemus clipeos Danaumque insignia nobis aptemus. dolus an uirtus, quis
in hoste requirat? 390 arma dabunt ipsi.' sic fatus deinde comantem Androgei galeam clipeique
insigne decorum induitur laterique Argiuum
accommodat ensem. hoc Rhipeus, hoc ipse Dymas omnisque iuuentus laeta facit: spoliis se quisque recentibus armat.
395 uadimus immixti Danais haud numine nostro multaque per caecam congressi proelia noctem conserimus, multos Danaum demittimus Orco. diffugiunt alii ad nauis et litora cursu fida petunt; pars ingentem
formidine turpi
400 scandunt rursus equum et nota
conduntur in aluo. Heu nihil inuitis fas quemquam fidere diuis! ecce trahebatur passis Priameia uirgo crinibus a templo Cassandra adytisque Mineruae ad caelum tendens ardentia lumina frustra,
405 lumina, nam teneras arcebant uincula palmas. non tulit hanc speciem furiata mente Coroebus et sese medium iniecit periturus in agmen; consequimur cuncti et densis incurrimus armis. hic primum ex alto delubri culmine telis
410 nostrorum obruimur oriturque miserrima caedes armorum facie et Graiarum errore iubarum. tum Danai gemitu atque ereptae uirginis ira undique collecti inuadunt, acerrimus Aiax et gemini Atridae Dolopumque exercitus omnis:
415 aduersi rupto ceu quondam turbine uenti confligunt, Zephyrusque Notusque et laetus Eois Eurus equis; stridunt siluae saeuitque tridenti spumeus atque imo Nereus ciet aequora fundo. illi etiam, si quos obscura nocte per umbram
420 fudimus insidiis totaque agitauimus urbe, apparent; primi clipeos mentitaque tela agnoscunt atque ora sono discordia signant. ilicet obruimur numero, primusque Coroebus Penelei dextra diuae
armipotentis ad aram
425 procumbit; cadit et Rhipeus,
iustissimus unus qui fuit in Teucris et
seruantissimus aequi (dis aliter uisum); pereunt Hypanisque Dymasque confixi a sociis; nec te tua plurima, Panthu, labentem pietas nec Apollinis infula texit.
430 Iliaci cineres et flamma extrema meorum, testor, in occasu uestro nec tela nec ullas uitauisse uices, Danaum et, si fata fuissent ut caderem, meruisse manu. diuellimur inde, Iphitus et Pelias mecum (quorum Iphitus aeuo
435 iam grauior, Pelias et uulnere tardus Vlixi), protinus ad sedes Priami clamore uocati. hic uero ingentem pugnam, ceu cetera nusquam bella forent, nulli tota
morerentur in urbe, sic Martem indomitum Danaosque
ad tecta ruentis 440 cernimus obsessumque acta testudine limen. haerent parietibus scalae
postisque sub ipsos nituntur gradibus clipeosque ad tela sinistris protecti obiciunt, prensant fastigia dextris. Dardanidae contra turris ac tota domorum
445 culmina conuellunt; his se, quando ultima cernunt, extrema iam in morte parant defendere telis, auratasque trabes, ueterum decora alta parentum, deuoluunt; alii strictis mucronibus imas obsedere fores, has seruant agmine denso.
450 instaurati animi regis succurrere tectis auxilioque leuare uiros uimque addere uictis. Limen erat caecaeque fores et peruius usus tectorum inter se Priami, postesque relicti a tergo, infelix qua se, dum regna manebant,
455 saepius Andromache ferre incomitata solebat ad soceros et auo puerum Astyanacta trahebat. euado ad summi fastigia culminis, unde tela manu miseri iactabant inrita Teucri. turrim in praecipiti stantem
summisque sub astra 460 eductam tectis, unde omnis
Troia uideri et Danaum solitae naues et
Achaica castra, adgressi ferro circum, qua
summa labantis iuncturas tabulata dabant,
conuellimus altis sedibus impulimusque; ea lapsa repente ruinam
465 cum sonitu trahit et Danaum
super agmina late incidit. ast alii subeunt, nec
saxa nec ullum telorum interea cessat genus. Vestibulum ante ipsum primoque
in limine Pyrrhus exsultat telis et luce
coruscus aena:
470 qualis ubi in lucem coluber
mala gramina pastus, frigida sub terra tumidum quem bruma tegebat, nunc, positis nouus exuuiis nitidusque iuuenta, lubrica conuoluit sublato
pectore terga arduus ad solem, et linguis
micat ore trisulcis.
475 una ingens Periphas et equorum
agitator Achillis, armiger Automedon, una omnis
Scyria pubes succedunt tecto et flammas ad
culmina iactant. ipse inter primos correpta dura bipenni limina perrumpit postisque a cardine uellit
480 aeratos; iamque excisa trabe firma cauauit robora et ingentem lato dedit ore fenestram. apparet domus intus et atria longa patescunt; apparent Priami et ueterum penetralia regum, armatosque uident stantis in limine primo.
485 at domus interior gemitu miseroque tumultu miscetur, penitusque cauae plangoribus aedes femineis ululant; ferit aurea sidera clamor. tum pauidae tectis matres ingentibus errant amplexaeque tenent postis atque oscula figunt.
490 instat ui patria Pyrrhus; nec claustra nec ipsi custodes sufferre ualent; labat ariete crebro ianua, et emoti procumbunt cardine postes. fit uia ui; rumpunt aditus
primosque trucidant immissi Danai et late loca
milite complent.
495 non sic, aggeribus ruptis cum
spumeus amnis exiit oppositasque euicit gurgite moles, fertur in arua furens cumulo camposque per omnis cum stabulis armenta trahit. uidi ipse furentem caede Neoptolemum
geminosque in limine Atridas,
500 uidi Hecubam centumque nurus Priamumque per aras sanguine foedantem quos ipse sacrauerat ignis. quinquaginta illi thalami, spes tanta nepotum, barbarico postes auro spoliisque superbi procubuere; tenent Danai qua deficit ignis.
505 Forsitan et Priami fuerint quae fata requiras. urbis uti captae casum conuulsaque uidit limina tectorum et medium in
penetralibus hostem, arma diu senior desueta trementibus aeuo circumdat nequiquam umeris et
inutile ferrum
510 cingitur, ac densos fertur
moriturus in hostis. aedibus in mediis nudoque sub
aetheris axe ingens ara fuit iuxtaque ueterrima laurus incumbens arae atque umbra complexa penatis. hic Hecuba et natae nequiquam altaria circum,
515 praecipites atra ceu tempestate columbae, condensae et diuum amplexae simulacra sedebant. ipsum autem sumptis Priamum
iuuenalibus armis ut uidit, 'quae mens tam dira,
miserrime coniunx, impulit his cingi telis? aut
quo ruis?' inquit.
520 'non tali auxilio nec
defensoribus istis tempus eget; non, si ipse meus
nunc adforet Hector. huc tandem concede; haec ara
tuebitur omnis, aut moriere simul.' sic ore
effata recepit ad sese et sacra longaeuum in
sede locauit.
525 Ecce autem elapsus Pyrrhi de caede Polites, unus natorum Priami, per tela, per hostis porticibus longis fugit et uacua atria lustrat saucius. illum ardens infesto uulnere Pyrrhus insequitur, iam
iamque manu tenet et premit hasta.
530 ut tandem ante oculos euasit et ora parentum, concidit ac multo uitam cum
sanguine fudit. hic Priamus, quamquam in media
iam morte tenetur, non tamen abstinuit nec uoci iraeque pepercit: 'at tibi pro scelere,'
exclamat, 'pro talibus ausis
535 di, si qua est caelo pietas quae talia curet, persoluant grates dignas et praemia reddant debita, qui nati coram me cernere letum fecisti et patrios foedasti funere uultus. at non ille, satum quo te mentiris, Achilles
540 talis in hoste fuit Priamo; sed iura fidemque supplicis erubuit corpusque exsangue sepulcro reddidit Hectoreum meque in mea regna remisit.' sic fatus senior telumque
imbelle sine ictu coniecit, rauco quod protinus
aere repulsum,
545 et summo clipei nequiquam
umbone pependit. cui Pyrrhus: 'referes ergo haec et nuntius ibis Pelidae genitori. illi mea tristia facta degeneremque Neoptolemum narrare memento. nunc morere.'
hoc dicens altaria ad ipsa trementem
550 traxit et in multo lapsantem
sanguine nati, implicuitque comam laeua, dextraque coruscum extulit ac lateri capulo tenus
abdidit ensem. haec finis Priami fatorum, hic
exitus illum sorte tulit Troiam incensam et
prolapsa uidentem 555 Pergama, tot quondam populis
terrisque superbum regnatorem Asiae. iacet ingens
litore truncus, auulsumque umeris caput et
sine nomine corpus. At me tum primum saeuus
circumstetit horror. obstipui; subiit cari genitoris imago,
560 ut regem aequaeuum crudeli
uulnere uidi uitam exhalantem, subiit deserta Creusa et direpta domus et parui casus Iuli. respicio et quae sit me circum copia lustro. deseruere omnes defessi, et corpora saltu
565 ad terram misere aut ignibus aegra dedere. [Iamque adeo super unus eram, cum limina Vestae seruantem et tacitam secreta in sede latentem Tyndarida aspicio; dant claram incendia lucem erranti passimque oculos per cuncta ferenti.
570 illa sibi infestos euersa ob Pergama Teucros et Danaum poenam et deserti
coniugis iras praemetuens, Troiae et patriae
communis Erinys, abdiderat sese atque aris inuisa sedebat. exarsere ignes animo; subit ira cadentem
575 ulcisci patriam et sceleratas sumere poenas. 'scilicet haec Spartam incolumis patriasque Mycenas aspiciet, partoque ibit regina triumpho? coniugiumque domumque patris natosque uidebit Iliadum turba et Phrygiis comitata ministris?
580 occiderit ferro Priamus? Troia
arserit igni? Dardanium totiens sudarit
sanguine litus? non ita. namque etsi nullum
memorabile nomen feminea in poena est, habet
haec uictoria laudem; exstinxisse nefas tamen et
sumpsisse merentis
585 laudabor poenas, animumque
explesse iuuabit ultricis ~famam et cineres
satiasse meorum.' talia iactabam et furiata
mente ferebar,] cum mihi se, non ante oculis
tam clara, uidendam obtulit et pura per noctem in
luce refulsit
590 alma parens, confessa deam qualisque uideri caelicolis et quanta solet, dextraque prehensum continuit roseoque haec
insuper addidit ore: 'nate, quis indomitas tantus dolor excitat iras? quid furis? aut quonam nostri
tibi cura recessit?
595 non prius aspicies ubi fessum
aetate parentem liqueris Anchisen, superet coniunxne Creusa Ascaniusque puer? quos omnis undique Graiae circum errant acies et, ni mea cura resistat, iam flammae tulerint inimicus
et hauserit ensis.
600 non tibi Tyndaridis facies
inuisa Lacaenae culpatusue Paris, diuum
inclementia, diuum has euertit opes sternitque a
culmine Troiam. aspice (namque omnem, quae
nunc obducta tuenti mortalis hebetat uisus tibi et umida circum
605 caligat, nubem eripiam; tu ne qua parentis iussa time neu praeceptis parere recusa): hic, ubi disiectas moles auulsaque saxis saxa uides, mixtoque undantem puluere fumum, Neptunus muros magnoque emota tridenti
610 fundamenta quatit totamque a sedibus urbem eruit. hic Iuno Scaeas saeuissima portas prima tenet sociumque furens a nauibus agmen ferro accincta uocat. iam summas arces Tritonia, respice, Pallas
615 insedit nimbo effulgens et Gorgone saeua. ipse pater Danais animos uirisque secundas sufficit, ipse deos in Dardana suscitat arma. eripe, nate, fugam finemque impone labori; nusquam abero et tutum patrio te limine sistam.'
620 dixerat et spissis noctis se
condidit umbris. apparent dirae facies
inimicaque Troiae numina magna deum. Tum uero omne mihi uisum
considere in ignis Ilium et ex imo uerti Neptunia
Troia:
625 ac ueluti summis antiquam in
montibus ornum cum ferro accisam crebrisque
bipennibus instant eruere agricolae certatim,
illa usque minatur et tremefacta comam concusso
uertice nutat, uulneribus donec paulatim
euicta supremum
630 congemuit traxitque iugis auulsa ruinam. descendo ac ducente deo flammam inter et hostis expedior: dant tela locum flammaeque recedunt. Atque ubi iam patriae peruentum ad limina sedis antiquasque domos, genitor, quem tollere in altos
635 optabam primum montis primumque petebam, abnegat excisa uitam producere Troia exsiliumque pati. 'uos o, quibus integer aeui sanguis,' ait, 'solidaeque suo
stant robore uires, uos agitate fugam.
640 me si caelicolae uoluissent ducere uitam, has mihi seruassent sedes. satis una superque uidimus excidia et captae superauimus urbi. sic o sic positum adfati
discedite corpus. ipse manu mortem inueniam;
miserebitur hostis
645 exuuiasque petet. facilis iactura sepulcri. iam pridem inuisus diuis et
inutilis annos demoror, ex quo me diuum pater
atque hominum rex fulminis adflauit uentis et
contigit igni.' Talia perstabat memorans
fixusque manebat.
650 nos contra effusi lacrimis coniunxque Creusa Ascaniusque omnisque domus, ne uertere secum cuncta pater fatoque urgenti
incumbere uellet. abnegat inceptoque et sedibus
haeret in isdem. rursus in arma feror mortemque
miserrimus opto. 655 nam quod consilium aut quae
iam fortuna dabatur? 'mene efferre pedem, genitor,
te posse relicto sperasti tantumque nefas patrio excidit ore? si nihil ex tanta superis placet urbe relinqui, et sedet hoc animo perituraeque addere Troiae
660 teque tuosque iuuat, patet isti ianua leto, iamque aderit multo Priami de sanguine Pyrrhus, natum ante ora patris, patrem
qui obtruncat ad aras. hoc erat, alma parens, quod me
per tela, per ignis eripis, ut mediis hostem in
penetralibus utque
665 Ascanium patremque meum iuxtaque Creusam alterum in alterius mactatos sanguine cernam? arma, uiri, ferte arma; uocat lux ultima uictos. reddite me Danais; sinite instaurata reuisam proelia. numquam omnes hodie moriemur inulti.'
670 Hinc ferro accingor rursus clipeoque sinistram insertabam aptans meque extra tecta ferebam. ecce autem complexa pedes in
limine coniunx haerebat, paruumque patri tendebat Iulum: 'si periturus abis, et nos rape in omnia tecum;
675 sin aliquam expertus sumptis
spem ponis in armis, hanc primum tutare domum. cui
paruus Iulus, cui pater et coniunx quondam tua dicta relinquor?' Talia uociferans gemitu tectum omne replebat, cum subitum dictuque oritur mirabile monstrum.
680 namque manus inter maestorumque ora parentum ecce leuis summo de uertice uisus Iuli fundere lumen apex, tactuque innoxia mollis lambere flamma comas et circum tempora pasci. nos pauidi trepidare metu crinemque flagrantem
685 excutere et sanctos restinguere fontibus ignis. at pater Anchises oculos ad sidera laetus extulit et caelo palmas cum uoce tetendit: 'Iuppiter omnipotens, precibus si flecteris ullis, aspice nos, hoc tantum, et si pietate meremur,
690 da deinde auxilium, pater, atque haec omina firma.' Vix ea fatus erat senior, subitoque fragore intonuit laeuum, et de caelo lapsa per umbras stella facem ducens multa cum luce cucurrit. illam summa super labentem culmina tecti
695 cernimus Idaea claram se condere silua signantemque uias; tum longo limite sulcus dat lucem et late circum loca sulphure fumant. hic uero uictus genitor se tollit ad auras adfaturque deos et sanctum sidus adorat.
700 'iam iam nulla mora est; sequor et qua ducitis adsum, di patrii; seruate domum, seruate nepotem. uestrum hoc augurium, uestroque in numine Troia est. cedo equidem nec, nate, tibi
comes ire recuso.' dixerat ille, et iam per
moenia clarior ignis
705 auditur, propiusque aestus incendia uoluunt. 'ergo age, care pater, ceruici imponere nostrae; ipse subibo umeris nec me labor iste grauabit; quo res cumque cadent, unum et commune periclum, una salus ambobus erit. mihi paruus Iulus
710 sit comes, et longe seruet uestigia coniunx. uos, famuli, quae dicam animis aduertite uestris. est urbe egressis tumulus templumque uetustum desertae Cereris, iuxtaque antiqua cupressus religione patrum multos seruata per annos;
715 hanc ex diuerso sedem ueniemus in unam. tu, genitor, cape sacra manu patriosque penatis; me bello e tanto digressum et caede recenti attrectare nefas, donec me flumine uiuo abluero.' 720 haec fatus latos umeros subiectaque colla ueste super fuluique insternor pelle leonis, succedoque oneri; dextrae se paruus Iulus implicuit sequiturque patrem non passibus aequis; pone subit coniunx. ferimur per opaca locorum,
725 et me, quem dudum non ulla iniecta mouebant tela neque aduerso glomerati examine Grai, nunc omnes terrent aurae, sonus excitat omnis suspensum et pariter comitique onerique timentem. iamque propinquabam portis omnemque uidebar
730 euasisse uiam, subito cum creber ad auris uisus adesse pedum sonitus, genitorque per umbram prospiciens 'nate,' exclamat,
'fuge, nate; propinquant. ardentis clipeos atque aera micantia cerno.' hic mihi nescio quod trepido male numen amicum
735 confusam eripuit mentem. namque auia cursu dum sequor et nota excedo regione uiarum, heu misero coniunx fatone erepta Creusa substitit, errauitne uia seu
lapsa resedit, incertum; nec post oculis est
reddita nostris.
740 nec prius amissam respexi
animumue reflexi quam tumulum antiquae Cereris
sedemque sacratam uenimus: hic demum collectis
omnibus una defuit, et comites natumque
uirumque fefellit. quem non incusaui amens
hominumque deorumque, 745 aut quid in euersa uidi
crudelius urbe? Ascanium Anchisenque patrem Teucrosque penatis commendo sociis et curua ualle recondo; ipse urbem repeto et cingor fulgentibus armis. stat casus renouare omnis omnemque reuerti
750 per Troiam et rursus caput obiectare periclis. principio muros obscuraque limina portae, qua gressum extuleram, repeto et uestigia retro obseruata sequor per noctem et lumine lustro: horror ubique animo, simul ipsa silentia terrent.
755 inde domum, si forte pedem, si forte tulisset, me refero: inruerant Danai et
tectum omne tenebant. ilicet ignis edax summa ad
fastigia uento uoluitur; exsuperant flammae,
furit aestus ad auras. procedo et Priami sedes arcemque reuiso:
760 et iam porticibus uacuis
Iunonis asylo custodes lecti Phoenix et
dirus Vlixes praedam adseruabant. huc undique Troia gaza incensis erepta adytis, mensaeque deorum crateresque auro solidi, captiuaque uestis
765 congeritur.
pueri et pauidae longo ordine matres stant
circum. ausus quin etiam uoces iactare per umbram impleui clamore uias, maestusque Creusam nequiquam
ingeminans iterumque iterumque uocaui.
770 quaerenti et tectis urbis sine
fine ruenti infelix simulacrum atque ipsius umbra Creusae uisa mihi ante oculos et nota maior imago. obstipui, steteruntque comae et uox faucibus haesit. tum sic adfari et curas his
demere dictis: 775 'quid tantum insano iuuat
indulgere dolori, o dulcis coniunx? non haec
sine numine diuum eueniunt; nec te comitem hinc
portare Creusam fas, aut ille sinit superi
regnator Olympi. longa tibi exsilia
et uastum maris aequor arandum,
780 et terram Hesperiam uenies,
ubi Lydius arua inter opima uirum leni fluit
agmine Thybris. illic res laetae regnumque et regia coniunx parta tibi; lacrimas dilectae pelle Creusae. non ego Myrmidonum
sedes Dolopumue superbas
785 aspiciam aut Grais seruitum
matribus ibo, Dardanis et diuae Veneris
nurus; sed me magna deum genetrix his
detinet oris. iamque uale et nati serua
communis amorem.' haec
ubi dicta dedit, lacrimantem et multa uolentem
790 dicere deseruit, tenuisque
recessit in auras. ter conatus ibi collo dare bracchia circum; ter frustra comprensa manus effugit imago, par leuibus uentis uolucrique simillima somno. sic demum socios consumpta nocte reuiso.
795 Atque hic ingentem comitum adfluxisse nouorum inuenio admirans numerum, matresque uirosque, collectam exsilio pubem, miserabile uulgus. undique conuenere animis opibusque parati in quascumque uelim pelago deducere terras.
800 iamque iugis summae surgebat Lucifer Idae ducebatque diem, Danaique obsessa tenebant limina portarum, nec spes opis ulla dabatur. cessi et sublato montis genitore petiui. |
|
|||||
|
Aeneidos liber secundus Inicio |
||||||
